Trajno sklonjen u fioku. Tako je najjednostavnije objasniti situaciju sa dugogodišnjim prolongiranjem zakona o restituciji. Sve zemlje iz neposrednog okruženja, već su usvojile zakone o povratku imovine oduzete ili nacionalizovane posle Drugog svjetskog rata. Obzirom na to da je Bosna i Hercegovina „malo“ specifična država, nema izgleda da to pitanje bude riješeno u skorije vrijeme, iako je donošenje ovog zakona, vrlo vjerovatno jedan od uslova u pregovaračkom procesu sa Evropskom Unijom. EU je još 2009. u Terezinskoj deklaraciji pozvala 46. zemalja među kojima i Bosnu i Hercegovinu da kompenzuju imovinu oduzetu žrtvama holokausta. A početkom prošle godine u rezoluciji vezanoj za BiH, koja se naslanja na pomenutu deklaraciju, Evropski parlament preporučio je da BiH vrati imovinu vjerskim zajednicama i privatnim licima. Nikada nije izvršena precizna procjena vrijednosti oduzetog, tako da se ovdje neću igrati ciframa, ali činjenica je da je najviše imovine oduzeto vjerskim zajednicama i to vrlo često na ekskluzivnim lokacijama.
Šta je dakle sporno? I tu dolazimo do naših „specifičnosti“: Određeni krugovi, podržani od strane dijela međunarodne zajednice, smatraju da taj zakon mora biti donijet na državnom nivou i predstavljaju Republiku Srpsku kao kočničara tog procesa. Sa druge strane, predstavnici Republike Srpske suštinski su više puta radili na konkretizaciji rješenja i donošenju zakona. Naime, entitetske institucije još 2000. godine pokrenule su proceduru i usvojile zakon o restituciji, na nivou RS, ali je Visoki predstavnik, tih godina igrajući ulogu „kalajevskog“ upravnika Bosne i Hercegovine, zakon ukinuo smatrajući da ga treba donijeti na centralnom nivou. Tokom godina, od strane Republike Srpske pokrenuto je nekoliko inicijativa u pravcu rješavanja ovog pitanja, ali sve su odbačene pod istim izgovorom – da to treba usvajati na državnom nivou.
Institucijama i predstavnicima Republike Srpske, zapravo su, manje-više vezane ruke, jer je prisutna opravdana bojazan da je ovo još jedan u nizu pokušaja, koji više ima veze sa dodatnim podrivanjem nadležnosti entiteta, nego sa samim zakonom. A potpuno je jasno zašto postoji bojazan i da li je opravdana ili nije. Tako da, situacija sa zakonom, dovedena je u neku vrstu ćorsokaka, jer nijedna strana nema namjeru da odstupi. Postavlja se i pitanje, da li onda postoji stvarna volja za donošenje ovog zakona ? Poprilično je očigledno da ne postoji. Jer da je drugačije, zaista ne vidim iz kog razloga bi bio problem da se prihvati rješavanje ovog pitanja na entitetskom nivou i krene u proces restitucije na prostoru entiteta po modelima koje usvoje umjesto da se takve inicijative u startu osujećuju.
Na kraju ostaje i bojazan da ukoliko i dođe do pokretanja sa mrtve tačke, proces bude izvršen površno i na pogrešan način, uz moguće kontroverze, kao u slučaju Srbije koja kompenzuje ili vraća imovinu „folksdojčerima“ i njihovim potomcima. U svakom slučaju, situacija dosta liči na dramu „Čekajući Godoa“, bez izgleda da se u skorije vrijeme nešto promijeni.